Libing Things

 

The title is not an original.  I borrowed it from meme (or maybe a picture) I saw in the internet.  I thought this would be appropriate for this story. 

 

Mababaw lang ang luha ko, lalo na nung bata ako.  Ayoko nung mga goodbyes, kasi ako ‘yung unang iiyak pag may nagpapaalam- it doesn’t matter kung ako ang aalis or yung kabilang party.  Basta iiyak ako.  Madali din akong mahawa ng iyak.  Pag may nakita na akong nagdadrama, tutulo na din ‘yung luha ‘ko.  Nung retreat namin nung grade 6 kami, isa ako sa pinakamalakas humagulgol kasi ginuilt trip kami nung seminaristang nag-faciliate ng talk.  Ako naman, apektadong masyado.  At dahil sa activity na ‘yun, napag-alaman kung sino talaga sa aming klase ang guilty sa pagiging suwail na anak.  I think, yung lakas ng iyak ay directly proportinonal kung gaano ka kasama or ka ka-spoiled brat nung bata.  Ginawa lang excuse ng mga classmates kong malakas ding magsipag-iyak na wala daw puso ang sinumang di pumatak ang luha kasi guilty nga ang former. 

Kaya ‘pag may namamatay, sa sine man o sa totoong buhay, isa ako sa mga unang maluluha. 

 

Pero I have a secret confession to make: I find funeral wakes i.e. burol very reaffirming.  Hear me out.  I am not celebrating the death of a relative, but I am celebrating how families bond and get together at funerals.  It actually breaks a very monotonous cycle of life, where you wake up, go to school or work, eat, then sleep.  Pag may burol, you wake up, do your morning ritual then you suddenly realize someone died.  In a minute, your daily routine changes. 

Minsan nga, mas nakukumpleto pa ang pamilya sa libing kesa sa annual family reunions.  And the best stories come out during these gatherings, while your Titos or Titas talk about their past lives over a game of tong-its or over a hot bowl of arroz-caldo with a side of butong-pakwan. 

Madalas, ‘yung mga differences and family drama, nakakalimutan pag may namamatay.  Pansamantalang nagkakaroon ng “Orocan Moment” sa mga magkakapamilya to pay respects for the dead.  At dahil hindi naman kami mga artista, masasabi mo din na ‘yung mga luhang tumulo sa tabi ng nakahimlay ay malamang hindi fake.  Ang mga taong umiyak have legit tears. 

 

Fourth year high school ako ‘nung may major death sa aming pamilya.  ‘Yung maternal grand father ko ang sumakabilang-buhay.  Dahil juvenile pa ako ‘nun, ‘yung concept ko ng death at responsibility ay magka-level lang- almost non-existent.  Pero as kids, nalungkot kami nun ng sobra.  Naalala ko, sabay sabay kaming nag-iyakang magkakapatid nung una naming nakita si Lolo sa kabaong nya.  Tapos, iiyak din ako ng palihim pag may bagong relative na magpapa-check ng attendance sa kanya by crying in front of the coffin.  Sabi nga sa inyo mababaw lang ang luha ko.  Kaya mula nun, pag alam kong may darating na relative for the first time, pupunta ako sa kusina para i-distract ko ang sarili ko at the same time, maiwasan kong mahawa sa pag-iyak. 

 

Nagsi-uwian din ‘nun ‘yung mga Tito at Tita ko na nasa abroad kaya full house ang bahay ng aking Lola.  Syempre, kaming magpipinsan at magakakapatid ay excited.  Hindi mo naman kasi maiaalis ang pasalubong at balik-bayan boxes na automatic na kasabay ng mga forenger kong relatives.  Pag bukas ng kahon, wow, amoy stateside!  (Pero bakit nung pagdating ko dito sa Amerika, di ko naamoy ‘yun sa sarili ko?)

 

Dahil close din ako sa mga kaklase ko, dumating din sila para maki-condolence sa amin pagkatapos ng aming klase.  Naalala ko, March nun.  Panahon ng finals a.k.a. 4th and last periodical test ng taon kaya nasa vacation mode na kaming lahat.  Kailangan ko ding i-coordinate sa aking iba pang mga kapatid ang pagbibigay-pugay ng mga kaklase ko kasi may mga kaklase din sila na gustong makiramay (at maki-sopas din).  Sa probinsya kasi, nung time na ‘yun, di pa uso yung mga memorial chapels kaya ang burol palaging sa sala ng bahay.  Habang lumalaon, dumadami ang attendees hanggang sa last night, which usually is the most populated and most entertaining one- mag-spill out na ang crowd into the streets.  Usually, ‘yun ang busiest of all nights.  Kadalasan, very eventful pa. 

 

Ang bilin sa amin, huwag iiwan ang kabaong by itself.  Kailangan laging may tao nearby.  Which makes sense naman, the burol itself is not for entertaining the living but paying respects to the one who departed.  Malamang itong pamahiin na ito lang ang may sense para sa akin.  The rest are just plain baloney.  For example, may kasambahay kami na medyo Praningger-Z sa mga bagay-bagay na related sa kasabihan, kamatayan at kamultuhan.  Kesyo bawal maligo pag may patay- e ang baho ko na kaya, so walang nakapigil sa akin nung maligo ako sa poso sa likod ng bahay. 

Bawal din daw magwalis.  Dapat pinupulot lang ang kalat.  Parang imposibleng di ka pwedeng magwalis, kasi ba naman, sa dami ng butong pakwan at butong kalabasa na na-consume every night, ang hirap namang damputin ang mga pinagbalatan-piece by piece.  So ‘yung tita ko, hindi mapipigilang magwalis kasi neat freak ‘yun. 

Bawal magsuot ng pula.  Kasi kulay daw ‘yun ng pagdiriwang at pagsasaya.  Pero weird, dahil kapag Byernes Santo, ang kulay na damit ng pari ay kulay pula.  I know this because I was once in-chrage of their vestments.  Nagsasaya ba sila sa pagkamatay ni Christ?  I don’t think so. 

Tapos in-ininsist din ng kasambahay namin na magbasag ng palayok pagkalabas ng kabaong sa bahay sa araw ng libing ng aming Lolo.  To which tinutulan naman ng mga nakatatanda.  Pero nung dumating ang moment na ‘yun, nagulat kaming lahat ng ibagsak ni Ate Weng ang palayok sa likod ng kabaong.  Napamura ‘yung iba kasi nga di namin in-expect na gagawin n’ya ‘yun.  Di na nagawang magalit nung mga tito at tita ko kasi mas abala sila sa activity at hand (which is to make sure the coffin would not bump into any walls or furnitures because it was apparently another bad luck) kesa pagbuntunan nila ng pansin ang isang petty superstitious belief na in-execute ni Ate Weng without the approval of the elders. 

Ang dami pa ding bawal ng pwede kong ilista dito pero hindi ko na lang i-enumerate kasi baka mabore kayo.  I am sure, in one way or another, may mga versions din ang probinsya n’yo kung ano ang mga do’s and dont’s sa burulan. 

 

When my Lolo died,  I also remembered that my aunt did not want photos of him while he was laying inside the coffin.  Again, this made sense.  I would want to remember my loved ones while they were alive, and not while they were in the casket.  Mas powerful ang memories kesa sa photos.  I’d like to remember them that way- alive, smiling, laughing, living.  Kaya pet peeve ko ‘yung nakakakita sa Facebook ng mga taong nagu-upload ng pictures ng family nila na nakahimlay sa kabaong.  ‘Yung tipong naiihi ka sa gitna ng gabi, tapos naisipan mong mag-scroll sa FB feed mo, biglang tatambad ang picture ng isang tao na nakahiga sa kabaong- close up pa, with reflection of the glass.  Ayun, traumatized ka na for life, and you would remember that face of a dead loved one for the rest of your waking-middle of the night- life. 

 

Also, aside from visual memories, may lasting effect din ang sense of touch: kasi pinagmano kami kay Lolo (at eventually kay Lola) bago sila ibaon sa libingan.  Nagulat ako kasi the sensation I felt when I touched his hand was shock.  Unang naisip ko: why did it feel like rubber?  Then I felt how cold it was.  Dun ko na realize na wala na talaga si Lolo kaya mas lumakas ang iyak ko.  I remember a famous expression that was said by one of our friends, ang naibulalas n’ya daw nung hawakan n’ya ang patay, “Bakit matigas?”

 

Speaking of iyak, naalala ko din yung isa ko pang Lola- grand aunt namin.  Unfortunately, ‘yung paborito n’yang pamangkin ay naunang pumanaw.  So ‘nung sinamahan ko s’ya para dumalaw sa patay, hinanda ko ang sarili ko sa drama fest n’ya.  Medyo dramatic kasi si Lola ko na ito.  Alam na namin ‘yun.  Pag umiiyak s’ya, wala namang luhang pumapatak, puro screams and “coatable coats” lang.  Kaya lagi naman s’yang jino-joke.  Close kami sa kanya, kaya wag n’yo namang isipin na we were being disrespectful to her. 

Actually, hindi pa kami bumababa ng tricyle, sumisigaw na s’ya: “Patring!!! Bakit mo naman kami iniwan?”  Ako naman, inaalalayan ko s’ya dahil medyo uncoordinated na ang movements n’ya.  Sabi ko, “La, wala pa.  Pwede mamaya ka na lang umiyak pag nandun na tayo sa may kabaong?” 

To which her reply, “A, sige”.  And recollected herself immediately as if nothing happened.  Tapos, pagdating namin mismo sa harap ng kabaong, sabi ko, “Ayan La, pwede na.”

“Patring!!!! Bakit mo naman kami iniwan?” 

Hinayaan ko na muna s’ya magdrama dun just to let her emotions out.  Tapos, nakalma na s’ya kasi dumating na ‘yung lugaw. 

 

May isa din akong Lola-another grand aunt- who had dementia.  So nung namatay ‘yung maternal grandmother ko na kapatid n’ya (i.e. ng lola kong may dementia), iiyak s’ya everytime na ire-remind sa kanya na wala na ‘yung kapatid n’ya.  Nung nasa burol nga, after n’yang mahimasmasan at nakaupo na s’ya sa sofa, magtatanong s’ya uli kung sino namatay.  Kaya nagsinungaling na lang kami para hindi na s’ya ma- heartbroken ng multiple times every time we would tell the truth.  Palagay ko naman, okay lang magsinungaling sa case na ito. 

 

Malamang kaya mababaw ang luha ko kasi nagmana ako sa dalawa kong lola na ito.  Ang hirap lang minsan,  mahirap magkaroon ng mga kaibigan na expert sa panglalait.  Kahit ang mga kaibigan ko ay mga taong simbahan- either choir, altar servers or cathecists, you would think, banal kaming lahat.  Pero among all of us only, nakatago ang aming mga sungay at buntot. 

Kapag misa na ng patay, pinakaabangan naming lahat ang huling pamamaalam ng pamilya.  Kasi dun, mapag-aalaman kung sino ang pinakamalakas umiyak or kung sino ang magbibitaw ng pinaka memorable na dialogue. 

Sa actual event, hahayaan lang ng mga kaibigan ko na makapagdrama ang sinumang taong involved.  Pero a few days later, habang may inuman session, ida-dramatize at ire-relive nila ang eksena na may kasamang annotation or side comments, culminating into the distribution of awards.  ‘Yung tipong ie-enumerate ‘yung characters ng libing. 

For example:  May magsasabi ng...

“Ang mga nominado sa pinakamahusay na aktor: Tong Macalinao para sa makabagbag damdaming, ‘Aruy, Tigas’. 

Tapos iaabot sa akin ang bote ng beer bilang trophy para sa napanalunan kong award. 

Ang acceptance speech ko ay combination ng mura at halakhak.  “Mga hayop kayo!”

 

Unlike sa inuman however, ang lamay ay laging abundant ang pagkain.  Pwede kang mamulutan ng one to sawa, at di ka huhusgahan kahit ilang beses ka pa kumain, o kahit namumuti na ang labi mo sa asin ng butong pakwan.  Pag kumakain ka tuloy habang nagre-reminisce ang mga titos and titas, parang ang sarap ng nakahanda sa hapag, kahit lugaw lang na walang laman.  Tapos, yung laughter- very genuine.  ‘Yung tears- very precious.  Lately nga lang nauso na ang videoke sa burulan, which is fun (don’t get me wrong), but sometimes I think, it distracts from the bonding time of families or from honoring the memories of the people who have moved on.  Unless siguro kakantahin mo ang paboritong songs ni Lolo or Lola or ‘yung soundtrack related to their lives.    

 

Minsan nga lang, the louder the laughter, the sadder the tears.  Kaya nga tahimik ako palagi at nag-o-observe lang ako usually kasi alam ko na mababaw ang luha ko.  Pero dahil sa kahihiyan at sa mga mapang-alipusta kong mga kaibigan, nagawa kong ibaon ang aking mga luha sa mas malalim na portion ng aking kaluluwa.  Kundi, mananalo na naman ako ng Best Actor award. 

 

 

October 31, 2020

Happy Halooween!